Dlaczego nie wysypiamy się śpiąc w nowym miejscu?
Kiedy śpisz w nieznanym otoczeniu, tylko połowa twojego mózgu dobrze wypoczywa.
“Lewa strona wydaje się być bardziej obudzona niż prawa” – twierdzi Yuka Sasaki, profesor nadzwyczajny nauk poznawczych, lingwistycznych i psychologicznych na Uniwersytecie Browna w USA.
Odkrycie to, opublikowane w 2016 roku w czasopiśmie Current Biology, pomaga wyjaśnić, dlaczego ludzie czują się zmęczeni po spaniu w nowym miejscu. I sugeruje, że ludzie mają coś wspólnego z ptakami i ssakami morskimi, które często usypiają połowę mózgu, podczas gdy druga połowa pozostaje “na straży” i czuwa.
Naukowcy zajmujący się snem odkryli “efekt pierwszej nocy” dziesiątki lat temu, kiedy zaczęli badać ludzi w laboratoriach snu. Pierwszej nocy w laboratorium sen danej osoby jest zazwyczaj tak zły, że badacze po prostu wyrzucają wszystkie zebrane dane.
Sasaki chciała jednak wiedzieć, co dzieje się w mózgu podczas tej pierwszej nocy. Wraz z zespołem naukowców zbadała więc wzorce fal mózgowych u 35 studentów Uniwersytetu Browna.
Zespół zmierzył coś, co nazywa się aktywnością wolnofalową, która pojawia się podczas głębokiego snu. I odkryli, że podczas pierwszej nocy w laboratorium, aktywność fal wolnych była większa w pewnych obszarach prawej półkuli niż w odpowiadających im obszarach lewej półkuli.
Jednak po pierwszej nocy różnica ta znikała.
Aby potwierdzić, że lewa strona mózgu rzeczywiście była bardziej czujna, zespół przeprowadził dwa inne eksperymenty. Po pierwsze, kazali śpiącym studentom słuchać powtarzającego się standardowego tonu, po którym następował pojedynczy ton o innej wysokości.
Kiedy ktoś jest obudzony lub śpi lekko, mózg reaguje na ten “dewiacyjny ton”. Mózg studentów zareagował – ale tylko po lewej stronie.
Następnie badacze odtworzyli dźwięk na tyle głośny, by obudzić osobę, która lekko spała. Okazało się, że studenci budzili się szybciej, gdy dźwięk był odtwarzany do prawego ucha, które jest połączone z lewą stroną mózgu.
Zdolność do odpoczynku tylko jednej strony mózgu nigdy wcześniej nie została wykazana u ludzi, mówi Niels Rattenborg, lider grupy zajmującej się snem ptaków w Instytucie Ornitologii Maxa Plancka w Seewiesen w Niemczech. Ale mówi, że jest to sztuczka, którą wiele zwierząt potrafi wykonać.
“Wiedzieliśmy od dłuższego czasu, że niektóre ssaki morskie, takie jak delfiny i niektóre foki, a także wiele ptaków może spać z jedną połową mózgu w tym samym czasie,” mówi.
Kilka lat temu Rattenborg przeprowadził eksperyment z kaczkami, który sugeruje przynajmniej jeden sposób, w jaki sen z połową mózgu zapewniał przewagę ewolucyjną. Eksperyment polegał na ustawieniu kaczek w rzędzie, dosłownie, i obserwowaniu ich snu.
Rattenborg odkrył, że kaczki z ptakiem po obu ich stronach usypiały cały mózg i miały zamknięte oczy. “Jednak kaczki na końcu rzędu spały bardziej z jedną połową mózgu na raz”, mówi. “A kiedy to robiły, kierowały otwarte oko z dala od innych ptaków, tak jakby szukały zbliżających się drapieżników”.
Drapieżniki nie są wielkim problemem dla ludzi w dzisiejszych czasach. Ale ludzki mózg został ukształtowany w czasie, gdy noce były ciemne i pełne grozy, mówi Rattenborg.
“Kiedy śpimy w nowym środowisku i nie wiemy, ile drapieżników jest w pobliżu”, mówi, “to miałoby sens, aby utrzymać połowę mózgu bardziej czujny i bardziej wrażliwy na wstrząsy w nocy”.
Sasaki mówi, że reakcja mózgu jest mimowolna i nie ma nic, co ludzie mogą zrobić, aby temu zapobiec, nawet jeśli właśnie przylecieli na dużą prezentację następnego ranka. Więc dużo kawy następnego ranka.
